علم و جهل به آخرت
از كجاييم، در كجاييم، به كجاييم؟
اصول دين ـ احكام ـ اخلاق
وضعيت عالم، جاهل، قاصر و مقصر
علومي كه انسان به تحصيلشان نياز دارد
…………………………………
از كجاييم، در كجاييم، به كجاييم؟
امام علي (علیه السلام) فرمودند: رحم الله امرأ علم من أين و في أين و الي أين ـ خدا رحمت كند كسي را كه بداند از كجا آمده، در كجا به سر مي‌برد و به كجا خواهد رفت؟
معرفت به اين‌كه: «از كجا آمده‌ايم؟ در كجا به سر مي‌بريم؟ و به كجا خواهيم رفت؟»، موجب مي‌شود كه انسان، خود و ديگران را به بلنداي ابديت ديده و براي زندگي ابدي‌اش، تلاشي بي‌نهايت را آغاز نمايد. او به دنبال كسب معرفت نه تنها براي خودش، بلكه براي اهل خانواده و ديگران مي‌باشد.
آموزش افراد خانواده و يا آماده كردن بستر آموزش براي آنها، بر عهده پدر خانواده بوده و هر كوتاهي در اين زمينه، خيانتي ابدي در حق اعضاي خانواده محسوب مي‌شود و او را در پيشگاه خداوند تبارك و تعالي مسئول خواهد ساخت.
اين عجيب است كه برخي والدين به فرزندشان اجازه نمي‌دهند براي آموزش دين خود، كلاس بروند، اما به دختر جوان برای یادگیری علوم دنیا در یک شهر غریب اجازه مي‌دهند.
اگر كسي به فرموده اولياي دين در مورد چگونه زيستن در اين دنيا توجه نكند و اكتفا كند به زندگي گياهي و حيواني كه مثلاً بدن قوي و خانه خوب و … ، مشمول اين آيه مي‌شود كه فرمود: يعلمون ظاهراً من الحياه الدنيا و هم عن الآخره غافلون[1] ـ آنها فقط به ظاهر زندگي دنيا علم دارند و از آخرت غافلند.
اصول دين ـ احكام ـ اخلاق
اين سه پايه، اساس اسلام است و روابط ما را با خدا، آخرت، انسان‌هاي ديگر، امور دنيوي و… براي تولدي سالم تنظيم مي‌كند.
هركسي به اندازه‌اي كه از اين سه اصل برخوردار شود انسان از نوع اشرف مخلوقات است و به هر اندازه كه از آنها فاصله دارد، به گياه و حيوان شباهتش بيشتر است.
خداوند به پيامبر ( صل الله و علیه و آله ) فرمود: «ذرهم يخوضوا و يلعب ـ اي پيامبر! بگذار اين‌ها در زندگي حيواني خود بچرند و بازي كنند.»
ارزش‌هاي علم به آخرت
ـ امام علي ( علیه السلام )فرمود: «رأس الفضائل العلم ـ رأس همه فضيلت‌ها علم آخرتي است.» در روايت ديگر فرمود: «العلم حجاب من الآفات ـ علم مانع آفت‌ها است.»
ـ پيامبر(صل الله وعلیه وآله)فرمود: دلي كه در آن حكمت نيست، مثل خانه‌ی خراب است. حكمت يعني تعاليم انبيا.
ـ حكمت كه قلب را آباد و روح را روشن مي‌كند، در هر سني انسان را جوان نگه مي‌دارد، اما قطع آن، پيري و شكستگي مي‌آورد.
ـ خداوند قبل از اخذ تعهد از جاهل براي يادگيري علم دين، از عالم تعهد گرفته كه به جاهل ياد دهد.
ـ قلب چون ماهيتش مادي نيست، با گذشت زمان، پير و ضعيف نمي‌شود، بلكه قدرتمند مي‌شود.
ـ آنچه ياد مي‌گيريم بايد به ديگران ياد بدهيم.
ـ به ما دستور داده‌اند كه: «تفقهوا ـ دنبال فهم عميق دين باشيد و در سطوح دين متوقف نشويد.»
ـ طلب العلم فريضه علي كل مسلم ـ ياد گرفتن علم دين بر هر مسلمان واجب است[2]. (اين جدا از عمل است.)
ـ امام صادق(علیه السلام)فرمود: دوست ندارم جواني از شما را جز در دو حال ببينم كه روزش را آغاز مي‌كند: يا عالم باشد و يا در حال يادگيري علم.
ـ حضرت علي (علیه السلام)فرمود: «تعلّموا العلم فان تعلم حسنه ـ علم (حركت به سوي آخرت) را بياموزيد. به راستي كه يادگيري اين علم حسنه است. اشاره است به آيه‌ی «ربّنا آتنا في الدنيا حسنه [3]»
ـ «بالعلم يُطاع الله ـ به‌وسيله علم، خدا اطاعت مي‌شود.» وگرنه انسان نمي‌داند چگونه خدا را اطاعت كند. براي همين است كه حضرت فرمود: «رُبَّ متنسكٍ و ليس له دين ـ چه بسيار اهل عبادتي كه دين ندارد.» چون از روي علم عبادت نكرده است. يا امام صادق(علیه السلام)فرمود: كسي 60 سال نماز مي‌خواند، اما يك ركعت آن هم به خاطر ناآگاهي او مورد قبول خدا نمي‌شود، ـ پيامبر( صل الله و علیه و آله) فرمود: «العلم افضل من العباده ـ علم از عبادت بالاتر است.»
ـ حضرت (عليه السلام)فرمود: «الكلمه من الحكمه … ـ كلمه‌اي از حكمت كه كسي ياد بگيرد و بيان كند و خود عمل كند، برايش بهتر از يك سال عبادت است.
ضررهاي جهل به آخرت:
ـ «الجهل اصل كلّ شر ـ جهل، اصل و ريشه تمام بدي‌هاست.[4]»
ـ افراد جاهل و ناآگاه اشتباه، گناه و آلودگي‌هاي بيشتري دارند. ريشه اكثر گرفتاري‌هاي خانوادگي، مسائل اجتماعي و… به جهل برمي‌گردد.
ـ «و لا تموتوا جهالا ـ مواظب باشيد نسبت به آخرت جاهل از دنيا نرويد.» ممكن است كسي پزشك يا مهندس خوبي بشود، اما نسبت به آخرت جاهل باشد. زيرا اين‌ها به درد آخرتش نمي‌خورد.
ـ جاهل مردن يعني تولد بيمار و ضعيف
ـ «فان الله لا يعذر عن الجهل ـ خداوند از جهل نمي‌گذرد.»
ـ جاهلان يكي از 6 گروهي هستند كه بدون حساب وارد جهنم مي‌شوند.
ـ پيامبر(صل الله و علیه و آله)فرمود: «ذنب العالم واحد و ذنب الجاهل ذنبان ـ گناه عالم بي‌عمل، يك گناه است، اما گناه جاهل دو گناه است.» عالم عذاب مي‌شود براي گناهي كه كرده و جاهل عذاب مي‌شود هم براي گناهي كه كرده و هم براي اين‌كه علم دين را ياد نگرفته است.
ـ «صراط» راهي است تاريك و پروحشت كه طي 3 هزار سال، از داخل جهنم مي‌گذرد. در آن‌جا استغفارهاي دنيوي به داد انسان مي‌رسد.
ـ در 50 هزار سال قيامت، ثواب تحصيل علوم آخرتي به كار انسان مي‌آيد.
وضعيت عالم، جاهل، قاصر و مقصر
قاصر (يا مستضعف): كسي است كه نمي‌توانسته ياد بگيرد. مثل برخي روستايي‌ها.
مقصر: كسي است كه خودش تعمداً كوتاهي كرده، اما مي‌توانسته ياد بگيرد.
ـ گناه عالم بي‌عمل كم‌تر از جاهل مقصر است. چون عالم مي‌دانسته و عمل نكرده، اما جاهل مقصر هم نمي‌دانسته و هم عمل نكرده است. پس جاهل مقصر دو گناه دارد، يكي اين‌كه نرفته ياد بگيرد و ديگر اين‌كه به‌خاطر جهلش به گناه‌هاي متعدد مي‌افتد.
ـ امام صادق(علیه السلام)فرمود: جاهل را جز در دو حال نديدم: يا افراط مي‌كند، يا تفريط.
ـ جهل در دين، انسان را به جهنم مي‌برد.
ـ مسئوليت جهالت برخي افراد، با عالماني است كه كتمان علم كرده و به آنان آموزش نداد‌ه‌اند.
علومي كه انسان به تحصيلشان نياز دارد
1 ـ علمي كه عمل انسان را صالح مي‌كند: قرآن مي‌فرمايد: «انّ الانسان لفي خسر الا الذين آمنوا و عملوا الصالحات[5] ـ همه انسان‌ها در زيان هستند مگر كساني كه ايمان آورده و عمل صالح انجام دهند.»
«عمل صالح» عملي است كه قلب را سالم نگه دارد تا به ابديت انتقال يابد.
مهم اين است كه انسان عمل صالح را سالم نگه دارد. لذا عمل صالح بدون علم و آگاهي نمي‌شود. اگر هم كسي انجام داد نمي‌تواند نگهش دارد و با گناهاني مثل عجب و ريا و… تباهش مي‌كند.
مهم‌ترين اعمال، اعمالي است كه درباره‌ي آنها از ما سؤال خواهد شد. بنابراين بايد مهم‌ترين وقتمان را روي آن كارها بگذاريم. اميرالمؤمنين (علیه السلام) فرمودند: مشغول باش به كاري كه در مقابل آن مسئول هستي.
2 ـ علمي كه ندانستنش جهل را زياد مي‌كند: چه بسا ندانستن يك مسئله ريشه‌اي، انسان را دائماً در گناه غوطه‌ور نمايد. چرا كه افزايش جهل، مساوي است با افزايش ميزان خطا و گناه.
3 ـ شناخت خدا و آگاهي در دين او: عمل همراه با بينش و آگاهي است كه ارزشمند است. مانند ضربه‌ی شمشير حضرت علي(علیه السلام)در روز جنگ خندق.
4 ـ علم به حلال و حرام‌هاي خداوند: امام صادق(علیه السلام)فرمود: يك حديث كه تو در مسائل حلال و حرام ياد بگيري برايت از دنيا و آنچه كه در آن است، بهتر است. در جايي ديگر فرمودند: بهترين چيزي كه مردم درباره‌ی آن سؤال كنند، مسئله‌ی حلال و حرام است.
نكته: براي دست‌يابي به علم، بايد تلاش كرد. دعاي بي‌عمل به انسان سودي نخواهد رساند. نبايد تنبلي كرد. «الكسل يُفسد الآخره ـ كسالت، آخرت را تباه مي‌كند[6].»
امام رضا( علیه السلام ) فرمودند: كسي كه از خدا موفقيت را مي‌خواهد ولي تلاش نمي‌كند، خودش را مسخره كرده است.
[1] روم آیه7
[2] کافی جلد 1ص30
[3] سوره بقره آیه 200
[4] غررالحکم ص 73
[5] عصر 1و2
[6] مستدرک ج 13ص 45